Skip to main content

WGBO bij kinderen

Rechten van de patiënt (WGBO)

De relatie tussen een patiënt en een arts of andere hulpverlener hoort gebaseerd te zijn op wederzijds vertrouwen. Meestal is dat ook zo. Tegelijk wordt deze relatie geregeld door een aantal wettelijke bepalingen. Dat gebeurt in de Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst, kortweg aangeduid als de WGBO. Deze wet heeft niet alleen betrekking op volwassenen. Er zijn ook de rechten in vastgelegd van het kind als patiënt.

Toestemming geven 
De WGBO schrijft voor dat een medisch onderzoek en een medische behandeling alleen mogen worden uitgevoerd als de patiënt daar toestemming voor heeft gegeven. Een patiënt kan moeilijk beslissen of hij al dan niet toestemming voor een onderzoek of behandeling zal geven als hij niet weet waar het om gaat. Om die reden legt de wet de behandelaar de verplichting op ervoor te zorgen, dat de patiënt alle informatie krijgt die hij nodig heeft om een beslissing te kunnen nemen. Het geven van toestemming op basis van geïnformeerd zijn wordt vaak aangeduid met de Engelse term ‘informed consent’.

De patiënt moet in elk geval worden geïnformeerd over:

het doel van het onderzoek of de behandeling;de aard van het onderzoek of de behandeling;de te verwachten resultaten en de mogelijke risico’s.Ook moet hem worden verteld of er eventueel andere behandelmogelijkheden zijn en waaruit die bestaan.

Meer gedetailleerde informatie over de WGBO is na te lezen over dit onderwerp op de website van onze koepelorganisatie Patiënten federatie NPCF

Het kind als patiënt

In het normale dagelijkse leven zijn de ouders de wettelijke vertegenwoordigers van het kind dat nog geen 18 jaar is. Dit betekent dat een kind tot die leeftijd onder het gezag van de ouders staat en dat de ouders voor het kind beslissen. Dat ligt anders wanneer het gaat om medische zorg. De WGBO onderscheidt drie leeftijdscategorieën en regelt voor elke categorie afzonderlijk de rechten van het kind en die van de ouders.

De drie categorieën zijn:

kinderen tot  en met 11 jaar;kinderen vanaf 12 tot en met 15 jaar;kinderen vanaf 16 jaar en ouder.

Per leeftijdscategorie geeft de wet aan:

wie toestemming voor een onderzoek of behandeling moet geven: de ouders of het kind;wie van hen er recht op heeft de informatie te krijgen die nodig is om toestemming te kunnen geven;wie van hen het medisch dossier mag inzien.

Kinderen tot en met 11 jaar

Kinderen tot en met 11 jaar vallen volledig onder de zeggenschap van de ouders.

Toch zijn de wat oudere kinderen in deze leeftijdscategorie vaak al heel goed in staat om mee te denken over hun gezondheid en de problemen die daarmee te maken hebben. Volgens de wet dienen ouders en hulpverleners bij het nemen van beslissingen over medische behandelingen of onderzoeken bij het kind dan ook rekening te houden met de opvattingen en de wensen van het kind zelf.

Samengevat leidt dit tot de volgende regels:

het zijn de ouders die een behandelingsovereenkomst met de behandelaar aangaan en die toestemming moeten geven;het kind moet zoveel mogelijk worden betrokken bij de beslissingen die worden genomen;de ouders dienen te worden geïnformeerd;het kind moet ook worden geïnformeerd, waarbij de informatie op het bevattingsvermogen van het kind moet zijn afgestemd;de ouders hebben het recht het medisch dossier in te zien, de kinderen niet. Als de ouders dat willen, kunnen zij het dossier, of een gedeelte daarvan, met het kind doornemen.

Bijzondere situaties
Voor bijzondere situaties gelden bijzondere regels:

wanneer ouders hun kind een bepaalde behandeling willen laten ondergaan, kan de hulpverlener besluiten aan deze wens geen gevolg te geven als hij van mening is dat de behandeling niet in het belang van het kind is. Om dezelfde reden kan hij ook weigeren de ouders het medisch dossier te laten inzien;soms weigeren ouders hun toestemming te geven voor een bepaalde behandeling. Zij willen bijvoorbeeld niet, op religieuze gronden, dat hun kind een bloedtransfusie krijgt. Die weigering kan het leven van het kind in gevaar brengen. De hulpverlener mag dan de behandeling niet zonder meer uitvoeren. Wel kan hij de rechter vragen tijdelijk het gezag van de ouders over het kind te beperken om de behandeling toch mogelijk te maken;wanneer ouders en hulpverleners een behandeling nodig vinden, kan het kind tot  en met 11 jaar deze niet weigeren. Wel kan een hulpverlener bij wijze van uitzondering gevolg geven aan de wens van het kind om een bepaalde behandeling niet te ondergaan. Hij moet er dan van overtuigd zijn dat het kind in staat is zelf te beslissen. Zo’n situatie kan zich bijvoorbeeld voordoen met een kind dat langdurig ernstig ziek is en dat uit ervaring weet hoe belastend de behandeling is;de hulpverlener mag altijd zonder de toestemming van de ouders handelen in acute situaties, wanneer hij direct moet ingrijpen om nadelige gevolgen voor het kind te voorkomen.

Kinderen vanaf 12 tot en met 15 jaar

Kinderen vanaf 12 tot en met 15 jaar hebben volgens de wet bij medische behandelingen of onderzoeken een belangrijke eigen stem.

Voor deze leeftijdscategorie gelden de volgende regels:

behalve de ouders moet ook het kind zelf toestemming geven voor een onderzoek of behandeling;zowel het kind als de ouders hebben er recht op te worden geïnformeerd;het kind heeft recht op inzage in zijn medisch dossier. Het verlenen van inzage aan de ouders is niet toegestaan zonder de toestemming van het kind,  zij het dat de hulpverlener rekening moet houden met de betrokkenheid van de ouders.

Bijzondere situaties 
Voor bijzondere situaties gelden bijzondere regels:

wanneer kind en ouders met elkaar van mening verschillen, hangt het van het bevattingsvermogen van het kind af of zijn mening zwaarder wordt gewogen dan die van de ouders. Het is aan de hulpverlener om dit in te schatten. Geven de ouders bijvoorbeeld toestemming maar wil het kind de behandeling niet, dan zal de hulpverlener de wil van het kind volgen indien dit geen ernstige gevolgen voor het kind oplevert;is de behandeling of het onderzoek zonder de toestemming van de ouders uitgevoerd, dan hebben de ouders alleen recht op informatie en inzage in het dossier als het kind hierin toestemt. Het kind kan willen dat zijn ouders niet worden geïnformeerd en dat hun niet om toestemming wordt gevraagd. De hulpverlener kan dan aan die wens gevolg geven als hij vindt dat het kind, letterlijk, oud en wijs genoeg is om hier zelf over te beslissen;als in acute situaties gevaar bestaat voor het leven van het kind mag een hulpverlener altijd handelend optreden, ook als hij voor de behandeling niet de toestemming van de ouders en het kind heeft.

Wilsonbekwame jongeren tussen de 12 en 16 jaar

Zij worden vertegenwoordigd door hun ouders/voogden. Voor zover dat mogelijk is, geeft de hulpverlener de informatie ook aan de jongere, afgestemd op zijn of haar bevattingsvermogen.

Wat nu als de ouders/voogden toestemming geven voor een behandeling en de wilsonbekwame jongere zich verzet tegen de behandeling? In die gevallen is het mogelijk om, ondanks het verzet, tot behandeling over te gaan. Dat kan alleen als:

het gaat om een verrichting van ingrijpende aard, énde verrichting kennelijk nodig is om ernstig nadeel voor de jongere te voorkómen.

Kinderen vanaf 16 jaar en ouder

Kinderen vanaf 16 jaar en ouder worden door de WGBO op één lijn gesteld met volwassenen.

In zaken die te maken hebben met hun gezondheid worden zij dus niet meer als minderjarig beschouwd, ook al zijn zij nog geen 18 jaar.

Voor deze leeftijdscategorie gelden de volgende regels:

de kinderen kunnen zelfstandig beslissen of zij voor een medisch onderzoek of behandeling toestemming geven;er is geen toestemming van de ouders nodig;de jongeren hebben er recht op volledig te worden geïnformeerd; de ouders worden alleen geïnformeerd als hun kind daarmee akkoord gaat;een jongere heeft het recht om het medisch dossier in te zien; daar is geen toestemming van zijn ouders voor nodig;de ouders mogen het medisch dossier inzien als het kind daar akkoord mee gaat.

Bijzondere situaties 
Voor bijzondere situaties gelden bijzondere regels:

als in acute situaties gevaar bestaat voor het leven van de patiënt mag een hulpverlener altijd handelend optreden, ook als hij voor de behandeling niet de toestemming van de jongere heeft.

Wilsonbekwame jongeren van 16 en 17 jaar

Zij worden vertegenwoordigd door hun ouders/voogden. Het gezag eindigt, net als bij wilsbekwame 16- en 17-jarigen, automatisch bij het bereiken van de leeftijd van 18 jaar. Daarna kan de rechter de ouders/voogden zo nodig tot curator of mentor benoemen.

Toestemming bij medisch-wetenschappelijk onderzoek

De Wet Medisch-Wetenschappelijk Onderzoek met Mensen (WMO) regelt onder andere het geven van toestemming rondom medisch-wetenschappelijk onderzoek. Kort samengevat komen de bepalingen van de WMO neer op het volgende.

Leeftijden

Voor deelname van proefpersonen onder de twaalf jaar beslissen de wettelijke vertegenwoordigers; dat zijn de ouders die het gezag over het kind uitoefenen of de voogd. Indien mogelijk – rekening houdend met het bevattingsvermogen van het kind – wordt de instemming van het kind gevraagd. Bij proefpersonen tussen twaalf en achttien jaar is toestemming nodig van zowel de wettelijke vertegenwoordigers als van het kind zelf. Indien het kind niet wilsbekwaam is, beslissen de wettelijke vertegenwoordigers. Proefpersonen vanaf achttien jaar kunnen zelfstandig toestemming geven voor deelname aan wetenschappelijk onderzoek. De leeftijdsgrens van achttien jaar in de WMO wijkt dus af van die waarop een kind volgens de WGBO een behandelingsovereenkomst kan aangaan (deze is zestien jaar).

Handtekening

De WMO eist schriftelijke toestemming van de ouders die het  gezag uitoefenen of van de voogd en, naar gelang de leeftijd, ook van het kind. Hier wijkt de WMO dus af van de toestemming die moet worden verleend voor een behandelingsovereenkomst volgens de Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst  (WGBO). In dat geval is mondelinge toestemming voldoende.

Terugtrekken

Verleende toestemming tijdens een onderzoek kan zonder verdere opgaaf van redenen worden ingetrokken.

Verzet

Indien een minderjarige proefpersoon zich bij een onderzoek verzet tegen een handeling waaraan hij wordt onderworpen of tegen een aan hem opgelegde gedragswijze, vindt het onderzoek met die proefpersoon niet plaats.

Als ouders niet meer samen zijn

Het kan zijn dat u als ouders niet meer samen bent vanwege een (aanstaande) scheiding of relatieproblemen. Mogelijk is er tussen u beiden geen of weinig contact meer of verloopt dit moeizaam. Voor de behandeling van uw kind is het echter belangrijk dat er overleg en samenwerking is.

Als beide ouders het gezag over het kind hebben

Tenzij door de rechtbank anders is besloten, houden beide ouders na echtscheiding het ouderlijk gezag. Dit betekent dat u beiden het recht en de plicht houdt om uw kind op te voeden en te verzorgen. U blijft allebei verantwoordelijk voor het geestelijk en lichamelijk welzijn van uw kind. U blijft beiden de wettelijk vertegenwoordiger.

Recht op informatie

-Beide ouders hebben recht op informatie.-Het is belangrijk dat u, indien mogelijk, gezamenlijk met uw kind het spreekuur bezoekt.-Is dit niet mogelijk, dat bent u wettelijk verplicht om elkaar als ouders te informeren over de gezondheid van uw kind.-Als de communicatie tussen u als ouders moeizaam verloopt, dan kunt u zich wenden tot de behandelend specialist. De arts is verplicht beide ouders informatie te geven.Uitzonderingen hierop:-Als de arts van mening is dat het geven van informatie in strijd is met het belang van uw kind.-Het kan ook zijn dat het kind zelf nadrukkelijk bezwaar heeft gemaakt tegen informatieverstrekking aan beide ouders of aan één ouder. Als een kind ouder is dan 12 jaar is het verlenen van toegang tot zijn gegevens aan ouders niet toegestaan zonder de toestemming van het kind, zij het dat de hulpverlener rekening moet houden met de betrokkenheid van de ouder(s).De verschillende belangen worden in dat geval afgewogen door de behandelend specialist.

Toestemming

Voor het slagen van een behandeling is het belangrijk dat de specialist en beide ouders overeenstemming hebben over de behandeling.

Kopie/inzage dossier

Beide ouders hebben recht op inzage in of een kopie van het medisch dossier van hun kind tot 16 jaar.

Als één ouder het gezag heeft

De rechter kan bij de echtscheiding het gezag aan één ouder toewijzen. Deze ouder is dan vertegenwoordiger van het kind. De ouder die niet (meer) met het gezag is belast, treedt niet (meer) op als vertegenwoordiger, beslist niet mee over de behandeling en heeft geen rechten die aan dat beslissingsrecht zijn gekoppeld (zoals het inzagerecht).

De niet met het gezag belaste ouder heeft desgewenst wel recht op informatie over belangrijke feiten en omstandigheden die het kind of diens verzorging en opvoeding betreffen. Hiermee kan de ouder zich een beeld vormen van de verzorging en opvoeding van het kind. De arts mag zich beperken tot het geven van globale, feitelijke en belangrijke informatie (doelgericht).

De arts verstrekt geen informatie:

als hij/zij die informatie ook niet aan de met gezag belaste ouders zou verstrekken, ofals het belang van het kind zich tegen verschaffing van informatie verzet.

Indien nodig kan de arts de gezagsverhouding nagaan in het gezagsregister.

Wilt u meer informatie?

www.jadokterneedokter.nl

www.kindenziekenhuis.nl

Bronnen:

Kind & ZiekenhuisWGBO Folder bij Kinderen, IJsselland Ziekenhuis, Capelle ad IJssel

Voor kinderen en jongeren

1

Wie beslist er eigenlijk wat het beste voor je is als je ziek bent? Moet er rekening worden gehouden met jouw mening? Knappe koppen hebben een wet gemaakt (de WGBO) waarmee dat allemaal wordt geregeld. In die wet staat dat je altijd recht hebt op informatie en dat de dokter voor elk onderzoek en voor elke behandeling toestemming moet vragen. Het hangt van je leeftijd af of alléén je ouders toestemming moeten geven, jullie sámen, of alléén jij.

Ben je jonger dan 12 jaar?De dokter moet aan jou en aan je ouders vertellen wat er aan de hand is en wat er aan kan worden gedaan.Je ouders moeten toestemming geven voor een onderzoek of behandeling. Jij wordt zoveel mogelijk bij de beslissing betrokken (als je dat wilt, tenminste). Er moet in ieder geval naar je worden geluisterd.

Ben je tussen de 12 en 16 jaar?De wet gaat er vanuit dat je vanaf 12 jaar oud genoeg bent om zelf ook een belangrijke stem te hebben in zaken die met je gezondheid te maken hebben. Je mag nog niet alleen beslissen (op enkele uitzonderingen na), maar jouw mening is net zo belangrijk als die van je ouders.

De wet schrijft de volgende regels voor:

jijzelf én je ouders hebben recht op informatie;jijzelf én je ouders moeten toestemming geven voor een onderzoek of behandeling;jijzelf én je ouders mogen in je medisch dossier kijken.

Ben je 16 jaar of ouder?Officieel ben je met 16 jaar nog niet meerderjarig, maar wel volgens de WGBO. Vanaf 16 jaar is de beslissing aan jou:

alleen jij hebt recht op informatie;alleen jij beslist of je een behandeling wilt of niet;alleen jij mag je medisch dossier inzien.

Wat als je ouders gescheiden zijn?Dan kunnen zij allebei het ouderlijk gezag over jou hebben. Dat betekent dat zij beiden recht hebben om te beslissen over jouw behandeling. Ook mogen ze allebei jouw medisch dossier lezen. Dit hangt wel af van je leeftijd, zoals je hierboven hebt kunnen lezen.

Ook al is één ouder meer bij je betrokken dan de ander,

toch hebben ze dezelfde rechten.

Als één ouder geen gezag over je heeft, mag die ouder niet over jouw behandeling beslissen of je medisch dossier lezen.

Bronnen:

Kind & ZiekenhuisWGBO Folder bij Kinderen, IJsselland Ziekenhuis, Capelle ad IJssel